΄Ελληνες της Σερβίας

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ

Μ. Α. Κολινέρη «Αι συντεχνίαι...»

«Τα ανασταλτικά μέτρα, υπό μορφήν εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων, ήδη από του Μαχμούτ Β΄ (1808-1939) και ενωρίτερον, υπαγορεύοντο εκ της ανάγκης αντιμετωπίσεως των ποικιλομόρφως εκδηλωθεισών από των αρχών του ΙΘ΄αιώνος τάσεων απειθαρχίας, ως αιτίων παρακμής της Τουρκίας δια των κινήσεων αυτονομίας Τοπαρχών Πασάδων, εθνικοτήτων Σερβίας, Ελλάδος κλπ, συνεργούσης και της διεισδύσεως των ξένων δυνάμεων εις τα της Τουρκίας προς εκμετάλλευσιν και εξ ενδιαφέροντος δια την διαδοχήν της κληρονομίας των χωρών της» (σελ. 58).

«Δαπάνη της τιμιωτάτης Αδελφότητος των εν Ζεμόνι Ρωμαίων εκδίδεται, εν Βούδα, το υπό Γεωργίου Παπαζαχαρίου συνταχθέν λεξικόν ρωμαιοσλαβωνικόν» (σελ. 151).

«Και οι Τσιντσάροι απετέλεσαν κατά τον Δ. Πόποβιτς τα βασικά συστατικά της υποστάσεως της αστικής κοινωνίας της γείτονος Γιουγκοσλαβίας ανεξαρτήτως του ότι σημαντικόν μέρος των συντρόφων της πραγματείας της διασποράς δεν ήσαν Τσιντσάροι, αλλά γνησιώτατοι ΄Έλληνες (μονόγλωσσοι και μόνον) ως αποδεικνύεται εκ του τόπου καταγωγής των ανθρώπων και εξ αυτών των παρεμβολών του ίδιου Πόποβιτς. Είναι αξιοσημείωτος η πληροφορία του περί του αρτοποιού του Κάρλοβατς ο οποίος πλην της Οδυσσείας δεν είχεν άλλον βιβλίον και του εκ Βλάστης Γούσια Μπόντη εξέχοντος Παλαιοβελιγραδινού εμπόρου, αυτοδιδάκτου γνωρίζοντος εκ στήθους επεισόδια της Ιλιάδος και της Οδυσσείας» (σελ. 158)


***

Οι ΄Έλληνες απόδημοι και η μορφωτική ζωή της Σερβίας

(Του Κωνσταντίνου Α. Χατζηπαύλου)

Είναι γνωστό πως οι ελληνικές κοινότητες και οι Έλληνες απόδημοι έπαιξαν σημαντικό και πολλές φορές πρωταρχικό ρόλο στην οικονομία και την εμπορική ζωή των Βαλκανίων κατά το δέκατο ένατο και δέκατο όγδοο αιώνα. ΄Όμως οι δραστηριότητες των αποδήμων Ελλήνων δεν περιορίζονται μόνο στο εμπόριο και την οικονομία. Το ελληνικό πνεύμα διεισδύει παντού και κυριαρχεί στην εκκλησιαστική και κοινωνικό-μορφωτική ζωή και πολλές φορές και στην πολιτική ζωή των Βαλκανικών περιοχών και χωρών. Συναντούμε συχνά Έλληνες γραμματείς ηγεμόνων και Έλληνες διερμηνείς επικεφαλής διαφόρων αντιπροσωπειών για σύναψη ειρήνης και άλλων σχέσεων στα Βαλκάνια..

Στο κείμενο αυτό επιθυμώ να ρίξω λίγο φως στη συμβολή των Ελλήνων αποδήμων στη μορφωτική και κοινωνική ζωή της Σερβίας ως ελάχιστη συμβολή στην ιστορία του απόδημου ελληνισμού.

Το 1865 λειτουργούσαν στο Βελιγράδι 14 δημοτικά σχολεία, 7 αρρεναγωγεία και 7 παρθεναγωγεία. Την ίδια εποχή λειτουργούσαν και ιδιωτικές σχολές, ιδιαίτερα παρθεναγωγεία στα οποία φοιτούσαν νεανίδες από αριστοκρατικές κυρίως οικογένειες. Το 1870 γίνεται, κατόπιν οδηγιών του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων της Σερβίας, απογραφή των ιδιωτικών σχολών στο Βελιγράδι και των καθηγητών και καθηγητριών καθώς και του αριθμού των μαθητών και μαθητριών. Σύμφωνα με την απογραφή που τελείωσε το 1871, στο Βελιγράδι λειτουργούσαν εννέα ιδιωτικά παρθεναγωγεία και ένα αρρεναγωγείο. Μεταξύ των δασκάλων αναφέρονται και πολλοί ΄Έλληνες απόδημοι..

Το αρρεναγωγείο,το μοναδικό ιδιωτικό βρισκόταν στα χέρια των Ιωάννου Πίπη από το Μοναστήρι που τελείωσε φιλοσοφία στην Αθήνα και του Κωνσταντίνου Παπακωστόπουλου από τις Σέρρες που εκεί τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Στο σχολείο αυτό φοιτούσαν 11 μαθητές.

Από τα εννέα παρθεναγωγεία τα δυο ήταν στα χέρια Ελληνίδων. Η Κατερίνη Λίδη, καταγόμενη από το Πάντσεβο, τότε της Αυστρίας, που τελείωσε εκεί το δημοτικό σχολείο και κατόπιν σπούδασε σε ιδιωτικό οικοτροφείο της Βιέννης. Στο σχολείο της είχε 28 μαθήτριες. Άλλη Ελληνίδα δασκάλα, ιδιοκτήτρια ιδιωτικού σχολείου, ήταν η Μαρία Πίπη, πιθανότατα σύζυγος του Ιωάννου, από την Αθήνα όπου και τελείωσε την Ανώτερη Σχολή Θηλέων. Στο σχολείο της είχε δέκα μαθήτριες.

Στα ιδιωτικά σχολεία διδάσκονταν κυρίως οικοκυρικά, μαθήματα πιάνου, ξένες γλώσσες και καλή διαγωγή και συμπεριφορά.

(Πηγή, Ιστορικό Αρχείο Βελιγραδίου)


***

Ο πρώτος κινηματογράφος στο Βελιγράδι
( Του Κωνσταντίνου Α. Χατζηπαύλου)

Ο πρώτος κινηματογράφος στο Βελιγράδι λειτουργούσε στο Μικρό Καλεμεγκτάν, περιοχή της πόλης, σε ένα μεγάλο αντίσκηνο το 1906. Ιδιοκτήτης του ήταν ο ελληνικής καταγωγής γνωστός έμπορος του Βελιγραδίου, Μπούμπης Καταρίβας. Πρέπει να αναφερθεί εδώ πως κατά τα διαλείμματα έπαιζε ορχήστρα τσιγγάνων και πως για το «έντιμο και σεβαστό ακροατήριο» τραγουδούσε ο τενόρος της όπερας του Βελιγραδίου Ζάρκο Γιάβιτς από το Νόβι Σάντ.

(Πηγή, εφημερίδα «Πολίτικα» 24.8.1974)
***
Οι μητροπολίτες των Σέρβων

(Του Κωνσταντίνου Α. Χατζηπαύλου)

Κατά το 19ο αιώνα οι μητροπολίτες των Σέρβων ήταν ως επί το πλείστον Έλληνες που διορίζονταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Σύμφωνα με το Dz Milicevic, Kraljevina Srbija, το 1858 στη Σερβική πόλη Νίσσα έρχεται νέος μητροπολίτης, ο Καλλίνικος ο οποίος παραμένει εκεί μέχρι το 1867. Στην πόλη αυτή ανθούσε τότε Ελληνική κοινότητα που έπαιζε σημαντικό ρόλο τόσο στα εκκλησιαστικά όσο και στα κοινωνικά πράγματα ( Podaci za skolske i crkvene prilike u Nisu, 1827-1860. Beleska Petra Stankovica. Jovan Hadzi-Vasiljevic, Beograd 1923, godisnica Nikole Cubica ).
Στον Καλλίνικο ο γνωστός τότε δάσκαλος Αθανάσιος-Τάσος Πέτροβιτς αφιέρωσε δυο ποιήματά του που μελοποιημένα εκτελούνταν σε επίσημες τελετές. Την πρώτη στροφή ενός από αυτά τα ποιήματα παραθέτω σε ελεύθερη μετάφραση. Το ποίημα φέρει τον τίτλο «Ποίημα δεύτερο στον κυρ-Καλλίνικο». Αποτελείται από τρεις στροφές με ομοιοκαταληξία του πρώτου με το δεύτερο στίχο και του τρίτου με τον τέταρτο.
Χαρά ανείπωτη
σαν της επαγγελίας
μας κυριεύει όλους
την ημέρα της παρουσίας
του ποιμένα μας
του κύριου Καλλίνικου
του άγιου ιερέα μας
του κύριου Καλλίνικου
***
Radost neiskazana
Nam obecana
Obuzima nas sviju
V dan u prisustvuju
Nasega pastira
Kir Kalinika
Nam ze Gospodina
I svetoga vladikiu
Kiriju Kalinice

Sustim pod milosti
I velikom blagosti
Primi pohvalu
Jako daru
Vencanu nacalo
Pastirju Kalinice
Nam ze Gospodine
I svesti vladiko
Pjesno poctimbij

Stado slovesnoje
Tebi poverenoje
Radosno te svetajet
I dusevno vopijet
Zivio,, zivuo, zivio
Kiriju Kalinice
Nam ze Gospodine
I sveti vladiko
Dobri pobeditelju.

Primi pohvalu kao pocetak vencanom daru.

***
Οικογένεια Κουμανούδη
(Του Κωνσταντίνου Α. Χατζηπαύλου)

Ο Ιωάννης Κουμανούδη ήταν αρτοποιός στο Βελιγράδι που κατασκεύαζε ψηλής ποιότητας ψωμιά. Το αρτοποιείο του βρισκόταν δίπλα στο ξενοδοχείο «Νάσιοναλ» στα «μεγάλα σκαλοπάτια». Ήταν επίσης τραπεζίτης που επένδυε μεγάλα ποσά σε ακίνητη περιουσία. Το 1870 ανήγειρε «ευρωπαϊκό σπίτι» για τη θυγατέρα του Χριστίνα Κουμανούδη. Κατείχε επίσης το «Χάνι του Δεσπότη» που βρισκόταν δίπλα από το εστιατόριο «Ελληνίδα Βασίλισσα» στη γωνία των οδών Μαυροβουνίου και Ιερέα Λούκα.
Στην οδό Μπράνκοβα είχε μεγαλοαστικό σπίτι στο οποίο κατοικούσε η χήρα Χρυσάνθη με τη θυγατέρα της Μιλένα. Είχε επίσης σπίτι στο «Τεράζιε», την κεντρικότερη περιοχή του Βελιγραδίου, στη θέση του οποίου κτίστηκε αργότερα ανάκτορο σε ρυθμό μπαρόκ.
Ο Ιωάννης Κουμανούδη εξέδιδε την «Εμπορική Εφημερίδα (1861-1862). Είχε δυο γιους και δυο κόρες. Ο πρώτος του γιος Δημήτριος πούλησε αργότερα το σπίτι τους στον μπακάλη Κίκη ενώ ο δεύτερος του γιος ο Ανδρέας νυμφεύτηκε κόρη ξενοδόχου και διετέλεσε για ορισμένο χρόνο εμπορικός αντιπρόσωπος στη Θεσσαλονίκη.
Ο Δημήτριος ήταν ο πατέρας του Κότσου-Κώστα Κουμανούδη, διδάκτορα της νομικής και καθηγητή Πανεπιστημίου. Αργότερα ο Κώστας Κουμανούδη διετέλεσε Υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών καθώς και Δήμαρχος Βελιγραδίου. Το σπίτι του βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το ξενοδοχείο «Ρουαγιάλ». Νυμφεύτηκε κόρη της οικογένειας Μπαταλούκα και ταγματάρχη Νικηφόρου Γιοβάνοβιτς.
Ο έκτος γιος του Δημήτριου, ο Στέφανος Κουμανούδη , επέστρεψε στην Ελλάδα και έγινε καθηγητής της αρχαιολογίας.